Taraflar ciddi bir anlaşmazlığa düştüklerinde, mahkemeye başvurmanın getirdiği masraf ve zorluklardan tasarruf etmek amacıyla sıklıkla en popüler iki alternatif uyuşmazlık yönteminden birine ("arabuluculuk" veya "tahkim") başvururlar. Yargı yolunda karşılacakları dezavantajlardan endişe duyan taraflar, bu aşamada hibrit bir arabuluculuk-tahkim tekniği olan Med-Arb'ı dikkate almak isteyebilir.
Med-Arb yöntemi, arabuluculuk ve tahkim yöntemlerinin birleştirilmesiyle oluşturulan bir uyuşmazlık çözüm yöntemidir. İsimlerini aldığı arabuluculuk ("mediation") ve tahkim ("arbitration") yöntemi gibi, tarafların rızasıyla başlayan bir süreçtir.
Genel prensiplerden bahsetmek gerekirse, arabuluculuk sürecinde profesyonel ve tarafsız bir arabulucu, tarafların karşılıklı olarak kabul edilebilir bir çözüme ulaşmalarına yardımcı olur. Arabulucu, uyguladığı arabuluculuk tekniğine bağlı olarak, bir çözüm dayatmak yerine tarafları masadaki sorunlara daha fazla dahil etmeye çalışır. Anlaşmazlığa düşen taraflar, uyuşmazlık konusuyla ilgili güçlü ve zayıf yönlerinin farkına varır ve tamamen kendi iradeleri ile bir anlaşmaya varır. Bu anlaşma, uyuşmazlık üzerinde anlaşamama yönünde de ortaya çıkabilir. Dolayısıyla, uyuşmazlık konuları üzerinde muhakkak bir çözüme varma baskısı bu süreçte yer almaz.
Tahkimde ise, tarafsız ve eğitimli bir hakem, anlaşmazlığı çözmekten sorumlu bir hakim olarak görev yapar. Bir davaya benzer şekilde, hakem, iddia ve delilleri değerlendirir; ardından bir karaa varır. Süreç sonunda verilen karar bağlayıcıdır ve temyize götürülemez.
Bu bakımdan arabuluculuk ve tahkim, anlaşmazlıkları sona erdirmenin etkili yolları olsa da, duruma bağlı olarak her ikisinin de dezavantajları olabilir. Arabuluculuk, bazı uyuşmazlık taraflarının kaçınmak isteyebileceği bir olasılık olan anlaşmazlıkla sonuçlanabilir. Tahkimde ise ihtilaflı tarafların sonuca karar verme sürecine dahil olmalarına izin verilmez ve hakemin verdiği karar bağlayıcı olacaktır.
Med-Arb sürecinde taraflar öncelikle süreçle ilgili şartlar konusunda bir anlaşma yapmalıdır. Nitelikli şekilde hazırlanan bir Med-Arb sözleşmesi, süreçle ilgili bir yol haritası niteliği taşır. Öte yandan, tahkim merkezlerinin Med-Arb kuralları da süreçte geçerli olabilir. Türkiye'de İstanbul Tahkim Merkezi (ISTAC), Med-Arb uygulamasını düzenleyen kuralları resmi internet sitesinde yayınlamıştır. Dolayısıyla taraflar önceden oluşturulmuş bu kuralların uygulanması hususunda mutabık kalabilir.
Med-Arb yönteminde, uyuşmazlığın çözümü için öncelikle bir arabuluculuk süreci geçirilir. Eğer uyuşmazlık arabuluculuk aşamasında çözümlenemezse, tahkim yargılaması başlar ve hakemler, aynı tahkim sürecinde olduğu gibi, taraf iradelerini dikkate almadan ve seçilen hukuk kurallarını uygulayarak bir karar verir. Arabulucu, gerekli niteliklere sahipse, doğrudan hakem rolünü üstlenebilir ve uyuşmazlığın bütünü ya da çözülmemiş meseleler hakkındaki yargılarına dayanarak hızlı şekilde bağlayıcı bir karar verebilir. Alternatif olarak, bir hakem, tahkim sürecini yönetmek için uyuşmazlığı devralabilir.
Med-Arb yönteminin dezavantajları arasında, arabulucu ve hakemin aynı kişi olmasından kaynaklanan sorunlar bulunmaktadır. Bu durum, arabuluculuk sürecinde ortaya çıkan bilgilerin, tarafların rızası olmaksızın tahkim yargılamasında kullanılmasına ve gizlilik sorunlarına yol açabilir. Öte yandan, uyuşmazlık arabuluculuk aşamasında çözümlenemez ve tahkim yargılaması başlarsa, hakemler, taraf iradelerini dikkate almadan bir karar verecektir. Bu durum, taraflar anlaşmaya gönüllü olmasa dahi, kendi iradelerinin daha ön planda olduğu arabuluculuk sürecinde çözüm üretme baskısı hissetmelerine neden olabilir. Bu nedenle, Med-Arb yönteminin dezavantajları arasında, gizlilik sorunları, hakemlerin karar verme sürecindeki bağımsızlığı ve tarafların iradelerinin dikkate alınmaması gibi unsurlar bulunmaktadır.
Med-Arb yönteminin gizlilik sorununu çözmek için uygulamada önerilen ve kullanılan modeller arasında "Co-Med-Arb" modeli, "Tavsiye edici Med-Arb" modeli ve "gölge arabuluculuk" (shadow mediation)" modeli bulunmaktadır. Co-Med-Arb modeli, arabulucu ile hakemin farklı kişiler olması sayesinde Med-Arb sürecini bölünebilir hâle getirir ve arabuluculuk aşamasındaki mahremiyetin tahkim aşamasında korunabilmesini sağlar. Tavsiye edici Med-Arb modelinde arabulucu ve hakem farklı kişilerden seçilir ve tahkim aşamasına geçilmesi durumunda arabulucu, hakeme uyuşmazlık çözümü hakkında tavsiyelerde bulunur. Gölge arabuluculuk modelinde ise arabulucu ve hakemin farklı kişiler olması gerekir ve her biri tamamen bağımsız şekilde ilerletilen arabuluculuk ve tahkim süreçlerinden bahsedilir. Bu modeller, Med-Arb yönteminin gizlilik sorununa çözüm önerileri olarak sunulmaktadır.
Richard Fullerton, 2010 yılında akademik otoritelerden biri olan Dispute Resolution Journal'da yayınladığı makalesinde, Med-Arb'da gizli bilgilerin ifşa edilmesine ilişkin endişenin, az bilinen bir alternatif uyuşmazlık çözüm süreci olan Arb-Med yönetmi ile ortadan kalkabileceğini savunmuştur. Bu süreç, isminden de anlaşılacağı üzere, Med-Arb'ın tam tersi şekilde işleyecektir. Fullerton, ilk aşamada profesyonel ve tarafsız bir üçüncü tarafın (hakem) ihtilaflı tarafların iddia ve delillerini değerlendirmesini, buna bağlı bir karar hazırlamasını ancak bunu taraflara açıklamamasını; ikinci aşamada taraflar arasındaki ihtilafta arabuluculuk yapmasını ve tarafların anlaşmaya varamaması halinde önceden belirlediği bağlayıcı kararı açıklamasını önermektedir.
Fullerton, bu sürecin gizli bilgilerin kötüye kullanılması endişesini ortadan kaldırmasına rağmen, tarafların arabuluculukta anlaşmaya varmaları yönündeki baskıyı ortadan kaldırmadığını belirtmiştir. Ayrıca bu durum yeni bir sorunu da beraberinde getirecektir: hakem/arabulucu, arabuluculuk sırasında edindiği yeni bilgilere dayanarak önceki kararını değiştiremeyecektir. Buna bağlı olarak, artık katılmadığı bir kararı açıklamaktan kaçınmak için taraflara bir anlaşmaya varmaları için baskı yapma riski ortaya çıkacaktır.
Uyuşmazlıkların kısa sürede sonuçlanmasını sağlayan Med-Arb yöntemi tüm dezavantajlarına rağmen arabulucuların sıklıkla kullandığı bir yöntem olmaya devam ediyor. Med-Arb yöntemi, uluslararası nitelikteki uyuşmazlıklar ile iş ve ilişkilerin aksamasını istemeyen taraflarca tercih edilebilecek bir yöntem olarak popülerliğini muhafaza etmektedir.
コメント